Het Logistiek Ontkoppelpunt
Een logistiek ontkoppelpunt of LOP is een plaats waar tenminste langere zwaardere voertuigen (LZV) een aanhanger kunnen ontkoppelen en later weer ophalen. De beschikbaarheid van LOPs draagt positief bij aan de bereikbaarheid. LOPs voorkomen zoekgedrag naar een geschikte plek en bieden mogelijkheden voor slimmere planning om zo bijvoorbeeld de drukte van de spits te mijden. LOPs dragen ook bij aan het economisch vestigingsklimaat als kostbare voertuigen en ladingen daar veilig gestald kunnen worden. Ook de effecten op de leefbaarheid in het stedelijk gebied in combinatie met stadslogistiek helpen daarbij.
Eigenlijk bestaan er nauwelijks echte LOPs omdat een terrein voor uitsluitend het ontkoppelen van LZVs niet exploitabel is. De meest gebruikelijke combinatie is die met vrachtwagenparkeren zoals we zien rondom de grote goederenclusters als de Mainport en de Greenports. De locaties ontstaan onder druk van het gezamenlijk belang van het cluster en zijn een voorwaarde voor het goed functioneren van het cluster.
Een tweede combinatie die we zien wordt gezocht in de stadslogistiek. Het klinkt namelijk zo mooi om met een LZV naar de stad te rijden en vanaf daar met een kleiner en schoon voertuig de stad in. Dit kan door ontkoppelen, maar ook door overslag en het tijdelijk opslaan van goederen. Toch zijn er nog geen noemenswaardige succesverhalen van deze aanpak bekend en loopt het aantal locaties sinds de introductie van deze aanpak alsmaar verder terug. Dit is natuurlijk jammer want behalve de voordelen voor stadslogistiek worden zo ook de voordelen voor de bereikbaarheid en het economsich vestigingsklimaat niet benut.
Vanwege de voordelen blijven LOPs een onderwerp van gesprek, vooral in relatie tot stadslogistiek. Steeds weer nieuwe ideeën voor combinaties met allerhande functies verschijnen op het toneel. De vraag is of dit betere oplossingen zijn die wel een kansrijke exploitatie tot gevolg hebben. Er lijkt namelijk vaak makkelijk voorbij te worden gegaan aan de vraag of er wel geld verdiend kan worden. Hoe mooi het idee ook is, als niemand er iets aan kan verdienen binnen een redelijke termijn, dan zal het idee nooit slagen. Ook niet met extra geld of andere 'gratis' ondersteuning. De vraag is ook in hoeverre een LOP zoals oorspronkelijk bedacht nog wel als kansrijke oplossing kan worden gezien en ze als zodanig gestimuleerd zouden moeten worden.
Dit dossier probeert een antwoord te vinden op deze vragen aan de hand van de stand van zaken rondom de LOPs in Nederland. Met behulp van de stand van zaken wordt er een conclusie opgesteld die de basis vormt voor eventuele acties gericht op LOPs.
Stand van zaken
Ontstaan
Een logistiek ontkoppelpunt of LOP is een plaats waar tenminste langere zwaardere voertuigen (LZV) een aanhanger kunnen ontkoppelen en later weer ophalen. Langere Zwaardere voertuigen zijn in 2004 in Nederland geïntroduceerd waardoor de behoefte aan logistieke ontkoppelpunten is ontstaan. Een LZV vervangt tot drie bakwagens en is een omvangrijk voertuig. Hoewel een LZV zorgt voor een lagere belasting van de weg door een betere verdeling van het gewicht over de assen, beperkt de omvang van het voertuig de bewegingsvrijheid. Het gevolg is dat met een LZV niet altijd de eindbestemming kan worden bereikt en er dus een plek nodig is om het voertuig te ontkoppelen en met een kleinere combinatie het laatste stuk van de route af te leggen. Ontkoppelen kan ook nodig zijn om de lading te kunnen lossen of bijvoorbeeld op verschillende plaatsen of tijdstippen.
Effect
LOPs leveren een bijdrage aan de bereikbaarheid omdat grotere voertuigen ingezet kunnen worden die meerdere kleine voertuigen vervangen. Het effect op de bereikbaarheid wordt versterkt door de extra mogelijkheden die LOPs bieden voor de planning van ritten. Natuurlijk doordat de inzet van een LZV mogelijk is als er een LOP beschikbaar is, maar ook omdat er rekening gehouden kan worden met het rijden buiten de spits. LOPs dragen ook bij aan het economisch vestigingsklimaat omdat een LZV een lager verbruik en uitstoot heeft per tonkilometer en het veilig stallen van voertuigen belangrijk is vanwege de vaak kostbare lading. Een bijkomend voordeel van een LZV is de lagere aslast waardoor minder slijtage optreedt aan wegen en kunstwerken.
Nut en noodzaak
Mainport en Greenports
We zien LOPs vooral nabij of op grote goederenclusters zoals de Mainport en de Greenports. Vanwege de grote intensiteit van het goederenvervoer is het voor een goede afhandeling praktisch buffers in te richten waar de voertuigen kunnen wachten en veilig gestald kunnen worden. Aangezien er weinig verchil is tussen het ontkoppelen van een aanhanger en het parkeren van een vrachtwagen, is de combinatie vrachtwagen parkeren en een logistiek ontkoppelpunt gebruikelijk. Het gebruik van de LOP is voor veel vervoerders ook een noodzaak vanwege planning en rusttijden omdat vanaf een goederencluster vaak grote afstanden worden gereden en er sprake is van veel internationaal transport. Door het intensieve gebruik is er ook een aanleiding om de LOPs te voorzien van meer faciliteiten, zoals horeca, sanitair, wifi en bijvoorbeeld een spiegel afstelplaats.
Langere Zwaardere Voertuigen
Door komst van de langere zwaardere voertuigen in combinatie met de aandacht voor duurzame stadslogistiek is het beeld ontstaan dat ook voor stadslogistiek een LOP een interessante oplossing kan zijn. Door in de buurt van een stad een LOP te realiseren wordt het mogelijk met een LZV naar die stad te rijden en met kleinere en/of schonere combinaties de stad in te rijden. Inmiddels is er allerlei onderzoek gedaan en er zijn een aantal pilots uitgevoerd, maar zonder veel succes. De rode lijn blijkt de financiële haalbaarheid van de exploitatie waardoor er geen geld verdiend kan worden met uitsluitend het aanbieden van ontkoppelplaatsen voor langere zwaardere voertuigen. Bedrijven met een LZV zijn op zich best bereid om te betalen voor een ontkoppelplaats want dat stelt ze in staat het voordeel van de LZV te benutten. Op basis van de grondprijs rondom de grotere steden is er echter een verschil van bijna 50% tussen die bereidheid om te betalen en de daadwerkelijke kosten.
Groot elektrisch vervoer
Door de opkomst van elektrisch rijden ontstaan langzaam de eerste initiatieven om met elektrische trucks de binnensteden te bevoorraden. Een nadeel van groot elektrisch vervoer is de nog beperkte actieradius waardoor inzet direct vanaf het distributiecentrum nog niet mogelijk is. Om toch in de binnensteden elektrisch te kunnen bevoorraden biedt een LOP uitkomst. Op die manier blijft er een zero emissie voertuig over na het ontkoppelen van een LZV. Dit kan met een elektrische trekker, maar bijvoorbeeld ook met wissellaadbakken. Door collectief gebruik van een elektrische trekker via een LOP kan de hogere aanschafprijs worden verantwoord en zal zero emissie stadslogistiek voor meer partijen haalbaar zijn.
Stakeholders
Het realiseren van een LOP is vooral een aangelegenheid van het bedrijfsleven. Bij de Mainport en Greenports is er een directe aanleiding, maar voor stadslogistiek ligt het minder voor de hand. Met name vanwege de lastige exploitatie zijn LOPs voor stadslogistiek geen gemeengoed. Omdat vanuit beleidsoverwegingen wel de wensen bestaan met betrekking tot bereikbaarheid, ecomomisch vestigingsklimaat en zero emissie zien we een actieve betrokkenheid van overheden. Zowel met communicatie en kennisdeling door organisatie van bijeenkomsten als met ondersteuning vanuit verschillende logistieke programma's. Kennisinstellingen lijken nog weinig interesse te hebben in een LOP als onderzoeksonderwerp. LOPs komen wel aan bod in onderzoeken naar stadslogistiek, maar niet als op zichzelf staand onderwerp.
Alternatieven
Omdat de inzet van LZVs voor stadslogistiek wel duidelijk voordelen biedt, blijft de wens bestaan om het ontkoppelen van deze voertuigen rondom steden te faciliteren. Een idee is om niet uit te gaan van één of meerdere LOPs per stad, maar een grid van LOPs door Nederland op de meest logische en nuttige plekken voor LZVs. Het lastige aan deze invalshoek is dat die locaties moeten worden bepaald. Het blijkt dat door alle verschillende belangen en behoeften het vinden van die locaties een bijna onmogelijke opgave is. Een beperkt aantal locaties leidt ook tot grotere afstanden tot de steden waardoor het voordeel van de inzet van een LZV deels teniet wordt gedaan. Ontkoppelen en dan vervolgens nog een uur heen en weer moeten rijden om de volgende aanhanger op te halen is niet heel efficiënt natuurlijk. Gelet op de wens dat we graag zero emissie stadslogistiek willen bereiken (ie. Green Deal ZES) is zo'n grid ook niet praktisch want dan blijft er een te groot deel van de route over voor de inzet van het schone voertuig. Technisch zijn we namelijk nog lang niet zo ver dat zero emissie logistiek mogelijk is en zullen we het moeten doen met zero emissie stadslogistiek, als dat al haalbaar blijkt voor 2025. Zie hiervoor ook het dossier over stadslogistiek.
Een andere invalshoek om het ontkoppelen van LZVs voor stadslogistiek mogelijk te maken, is om af te stappen van een LOP als een terrein en na te denken over LOPs als tenminste een plek voor het ontkoppelen van één LZV. Met de mobiele technologie anno 2017 en de al bekende platformen om te delen ligt het delen van ruimte op het eigen bedrijventerrein voor de hand. Het lijkt erop dat deze functionaliteit vrij makkelijk toe te voegen zou moeten zijn aan bestaande apllicaties als AirBnB, ParkU of zelfs Uber. In het kader van het Beter Benutten Vervolg programma is er voor gekozen om eerst een onderzoek te doen naar de eisen aan een dergelijke applicatie.
De laatste variant van een logistiek ontkoppelpunt komt maar weinig naar voren in onderzoeken en gesprekken. Wellicht ligt het ook wel erg voor de hand, maar ontkoppelen kan ook gewoon op de openbare weg. Het is niet overal wenselijk, maar er wordt veelvuldig gebruik van gemaakt en er zijn speciale digitale platformen waarop chauffeurs dergelijke plekken kunnen vermelden zoals Truck Parking Europe. Gelet op het aantal plekken wat vermeld wordt, is het eigenlijk de vraag hoe groot de daadwerkelijke behoefte aan ontkoppelplaatsen dan nog kan zijn. Tegelijkertijd is het een belangrijke vraag of de plekken die hier vermeld worden ook als zodanig mogen worden gebruikt want er zijn een hoop vermeldingen te vinden van locaties met slechts één of enkele plekken.
Regelgeving
Er is geen regelgeving die rechtstreeks gaat over de inrichting van een logistiek ontkoppelpunt. Wel is er diverse gerelateerde regelgeving:
Algemene plaatselijke verordening
Op veel plaatsen in de bebouwde kom is het parkeren van een vrachtwagen of oplegger niet toegestaan. Dit is vaak door breedte, hoogte of lengte beperkingen geregeld in de algemene plaatselijke verordening (APV) van de gemeente. Raadpleeg de website van de gemeente voor meer informatie.
Reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990
Veel beperkingen worden geregeld via verkeersregels en verkeerstekens. Veel voorkomend zijn bijvoorbeeld de maximale hoogte bij onderdoorgangen of maximaal gewicht bij bruggen. Deze regelgeving is te vinden in het reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990 (RVV 1990) op
wetten.overheid.nl.
ITS-regeling, Gedelegeerde verordening (EU) nr. 886/2013
De verordeningen bevatten de specificaties die nodig zijn voor de toegankelijkheid tot en kwaliteit van wegverkeerinformatiediensten voor de gehele Unie, overeenkomstig de ITS-Richtlijn. De regeling betreft onder andere veilige vrachtwagenparkeerplaatsen binnen een afstand van 5 kilometer van de snelweg volgens de kaart in de bijlage van de regeling.
Langere Zwaardere Voertuigen (LZV)
Voor de inzet van LZV's gelden verschillende regels. Deze komen aan bod in het dossier LZV.
Conclusies
LOPs als terrein
LOPs als een terrein voor alleen het ontkoppelen van LZVs bestaan niet. Er is sprake van vrachtwagen parkeren met ontkoppel mogelijkheden zoals we vaak zien bij de goederenclusters of er is een combinatie met een overslagpunt voor stadslogistiek. Voor de goederenclusters geldt dat er voldoende belangen zijn om dergelijke terreinen te realiseren. Extra aandacht of stimulerende maatregelen zijn daarvoor niet nodig. Voor stadslogistiek ligt dat anders. De exploitatie van een LOP voor stadslogistiek, zelfs in combinatie met een overslagpunt en/of vrachtwagen parkeren, is erg moeilijk. Op de juiste locatie met de juiste voorzieningen en uitgangspunten is het echter niet onmogelijk gezien enkele voorbeelden uit de praktijk. Het is daarom de moeite waard om initiatieven voor het oprichten van een LOP of combinatie van activiteiten met een LOP te faciliteren bij voldoende kans op resultaat.
Openbare plekken
Afgaande op de vermeldingen op internet zijn er veel plekken in de openbare ruimte waar een aanhanger ontkoppeld kan worden. De vermeldingen zeggen echter niets over de wenselijkheid van het gebruik van die plek voor dit doel of de veiligheid van het stallen van een aanhanger of voertuig op die plek. Als een plek wenselijk is kan deze breder gecommuniceerd worden of kunnen er eenvoudige voorzieningen worden getroffen zoals een bankje of een prullenbak om overlast tegen te gaan. Als de plek niet wenselijk is, kan er gericht gehandhaafd worden en geprobeerd worden om de vermelding op internet te laten verwijderen zodat de bekendheid afneemt en het gebruik minder wordt.
Stakeholders
Stakeholders met voldoende belangen zoals de Mainport en de Greenports regelen zelf de faciliteiten voor het ontkoppelen. Ook voor de elektrische bevoorrading van binnensteden is het de initiatiefnemer die het ontkoppelpunt wegens voldoende belang realiseert. Met de opkomst van elektrisch rijden is de kans groot dat we deze aanpak vaker gaan zien, vooral zolang de elektrische vrachtwagens nog een te beperkte actieradius hebben om van het DC helemaal naar de stad te rijden. Door de voortdurende aandacht voor logistieke ontkoppelpunten, vooral in combinatie met stadslogistiek, zien we ook stakeholders met minder direct belang initiatief nemen. Er is dan wel sprake van bijzondere omstandigheden zoals de beschikking over een terrein of een visie op de langere termijn met investeringsbereidheid. Dit laatste is vooral van belang voor de ondersteunende stakeholders die mee willen denken of mee willen doen want dergelijke initiatieven zijn door de bijzondere omstandigheden kansrijk. Een extra zetje kan de initiatiefnemer dan helpen om over te gaan tot realisatie.
Alternatieven
Het inrichten van een landelijk netwerk van ontkoppelpunten op strategisch gekozen plaatsen is geen kansrijk alternatief omdat het niets verandert aan de uitdagingen met betrekking tot de exploitatie en er teveel verschillende behoeften zijn om deze plekken goed te kunnen bepalen en in te richten. Deze aanpak impliceert ook een grotere afstand tot de stad waardoor de opzet ook minder aantrekkelijk is voor stadsdistributie. De alternatieven om vraag en aanbod van ruimte voor het ontkoppelen bij elkaar te brengen zijn wel erg kansrijk. Door het internet en de mobiele technologie is delen makkelijker dan ooit en er is veel interesse voor het delen van van alles, zowel gratis als tegen een vergoeding. Dat bedrijven deze interesse ook hebben, zien we aan de grote hoeveelheid plekken voor vrachtwagen parkeren en/of ontkoppelen die worden gedeeld via websites. Het nadeel van deze vorm van delen is dat er weinig tot geen controle is op de gedeelde informatie. De kans dat er ongewenste openbare plekken worden gedeeld is daardoor vrij groot. Om overlast tegen te gaan heeft deze vorm van delen dus een nadeel. Dit kan beter geregeld worden via een speciale applicatie waarbij bedrijven ook de mogelijkheid hebben om tegen vergoeding ruimte aan te kunnen bieden. Dit vergroot het aanbod van plekken en zal de behoefte aan openbare (ongewenste) plekken doen verminderen.
Acties
LOPs leveren een positieve bijdrage aan de bereikbaarheid en het economisch vestigingsklimaat. Hoewel dat geldt voor LOPs in alle vormen, is het niet zinvol LOPs als een terrein voor uitsluitend het ontkoppelen van LZVs te faciliteren tenzij er bijzondere omstandigheden gelden waardoor exploitatie wel mogelijk is. De mogelijkheden van internet en de mobiele technologie bieden perspectief voor LOPs in andere vormen.
Actie 1
Via logistiek makelaars bedrijven in de regio interesseren om ruimte beschikbaar te stellen voor het ontkoppelen van vrachtwagens en deze ruimte aan te bieden via via een platform. Dit platform is bij voorkeur een bestaande aanbieder zoals die al bestaan voor bijvoorbeeld het verhuren van een parkeerplaats op eigen terrein voor particulieren. Hett kan ook een nog te ontwikkelen platform zijn maar dat is geen doel op zich. TLN doet er onderzoek naar.
Actie 2
Lijst van LOPs in de MRDH maken. Openbare plekken die gedeeld worden toetsen bij de betreffende gemeente of het wenselijk is dat deze als zodanig bekend zijn. Indien dat het geval is de locaties opnemen op de lijst en deze lijst communiceren naar het netwerk goederenvervoer. Onderzoeken of ongewenste meldingen kunnen worden verwijderd.
Actie 3
Inventarisatie lopende initiatieven. Onderzoeken uitgangspunten en de kans op resultaat om het initiatief te faciliteren als de randvoorwaarden goed zijn. Aansluiting zoeken bij lopende programma's zoals Beter Benutten Vervolg en de Green Deal ZES voor mogelijke financiering en ondersteuning. Bevorderen samenwerking.
Actie 4
Regionale inventarisatie voor aanvullende acties LOPs.
